2015 YILI ÇALIŞMALARI
Tripolis Antik Kenti 2015 Yılı Kazı, Onarım ve Koruma çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün 06.02.2015 tarih ve 24463 sayılı karar-izni ile Denizli Müze Müdürü H. Hüseyin BAYSAL’ın başkanlığında, Pamukkale Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bahadır DUMAN'ın bilimsel danışmanlığında, 13.03.2015 - 31.12.2015 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir.
Çalışmalar başta Kültür ve Turizm Bakanlığı olmak üzere, Denizli Valiliği, Denizli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Pamukkale Üniversitesi, Buldan Kaymakamlığı, Buldan Belediyesi ve TÜRSAB tarafından desteklenmiştir. 2015 Yılı kazı çalışmaları, Hierapolis Caddesi, Hierapolis Caddesi Doğu Portiği, Agora, Podyumlu Yapı ve Güney Nekropolü olmak üzere 5 farklı sektörde gerçekleştirilmiştir. Çalışmalarda 8 arkeolog, 1 restoratör, 6 arkeoloji bölümü, 3 mimari restorasyon bölümü öğrencisi, 1 taş ustası, 1 vinç operatörü ve 16 kazı ve restorasyon işçisi yer almıştır. Kazı çalışmalarının yanı sıra antik kentin içerisine bilgilendirme tabelaları ve yön okları ile gezi güzergâhı oluşturulmuştur.
KAZI ÇALIŞMALARI
HİERAPOLİS CADDESİ
Tripolis Antik Kenti’nin ana caddelerinden biri olan Hierapolis Caddesi, doğu-batı yönlü Sütunlu Cadde'yi kuzey-güney yönünde dik kesmektedir. Sütunlu Cadde ile birlikte Erken Roma Dönemi'nde inşa edilen cadde karşılıklı birbirini kesen cadde ve sokaklardan oluşan ızgara tipli şehir planına uygun olarak yapılmıştır . 2013 - 2014 yıllarında yapılan Hierapolis Caddesi kazı ve restorasyon çalışmalarında sur kapısından kuzeye doğru toplam 36 metrelik bölümün kazısı tamamlanmıştır. 2015 yılında aynı alanda 39 metre daha kazı yapılarak caddenin kuzeye doğru 75. metresine ulaşılmıştır.
Hierapolis Caddesi iri traverten bloklarla oluşturulan zemin taşları kuzeye doğru düzenli düzgün bir hat şeklinde devam etmemektedir. Olasılıkla zemin üzerinde oluşan çöküntüler ve yükselmeler deprem etkisinin ve cadde düzenlemelerinde kullanılan mimari blokların yıkılmasıyla meydana gelen tahribatlarla ilgilidir. Ayrıca cadde altındaki 70 cm genişliğinde, 1.5 m derinliğindeki kanalizasyon sisteminin cadde ile birlikte kuzeye doğru devam ettiği görülmektedir. Hierapolis Caddesi ile batı bitişiğindeki Agora'nın sınırını, üst kısımları kanal şeklinde olan traverten bloklar oluşturur. Söz konusu bloklar aynı zamanda Agora zemin suyunu drene ederek pişmiş toprak kanallar vasıtasıyla Hierapolis Caddesi’nin altındaki kanalizasyona doğru yönlendirir. Hierapolis Caddesi’ni doğuda sınırlandıran stylobat üzerinde cadde boyunca kuzeye doğru sütun dizisi devam etmektedir. Sütun dizisinin oturduğu duvarın batı bitişiğinde daha önce ki yıllarda yapılan kazı çalışmalarında ortaya çıkartılan düzenlemeler gibi, MS 4. yüzyılda mermer ve onyx payelerin üzerine gelen taç bloklarına oturtturulmuş heykellerin cadde boyunca kuzeye doğru devam ettiği görülmüştür. 2015 yılında cadde üzerinde 3 adet heykel çalışmalar sonucunda açığa çıkartılmıştır. Sütun dizilerinin batı yönüne yerleştirilmiş yüksek dereceli memurlara (magistrat) ait bu heykeller caddenin anıtsal bir görünüme kavuşmasını sağlamıştır.
2015 yılında yapılan kazı çalışmalarında sur kapısından kuzeye doğru, iki tamburdan oluşan orta gözenekli beyaz damarlı mermerden yapılmış sütunlar, geçmiş yıllardaki kazı çalışmalarında ortaya çıkarılanlarla birlikte Podyumlu Yapıya kadar toplam 20 sütun dizisinden oluşur. Hierapolis Caddesi kazı çalışmalarında önemli bir yere sahip seramikler genel olarak MS 4 - 5. yüzyıllara ait matara parçaları, Geç Roma Dönemi'ne ait günlük kullanım kaplarına kâse, çanak, çömlek, unguentarium ve ağırşak parçalarıdır.
HİERAPOLİS CADDESİ DOĞU PORTİĞİ
Tripolis Antik Kenti merkezinde ana caddelerden biri olan Hierapolis Caddesi’nin doğusunda kuzey-güney yönlü uzanan Hierapolis Caddesi Doğu Portiği yer alır. 2013 - 2014 yılında yapılan kazı çalışmaları ile toplam 29.85 metrelik kısmı açığa çıkartılmıştır. 2015 yılı itibariyle portiğin kazı çalışmaları kuzeye doğru ilerletilerek Podyumlu Yapı’nın güney duvarına kadar toplam 54 metresi açılmıştır. Önceki yıllarda yapılan kazılarda portik üzerinde açığa çıkartılan iki mekâna ek olarak 2015 yılında iki mekân daha açığa çıkartılarak toplam mekan sayısı dört olmuştur. Bu mekânlar portiğin doğunda yer alan yapıların avlusu olarak kullanılmıştır. Portiğin belli aralıklarla kuru duvar sistemi ile bölünmesiyle elde edilen Mekân 3 ve Mekân 4’ün zemininin bir kısmının pişmiş toprak tuğla döşemeli olduğu görülürken bir bölümünde ise zeminin sıkıştırılmış toprak ile meydana getirildiği anlaşılmıştır. Mekân 3, içten içe 4.50 x 7 metre ölçülerine sahiptir ve zemin pişmiş topraktan yapılmış değişik boyutlarda taban tuğlaları ile oluşturulmuştur. Mekânda bir platform üzerine yerleştirilmiş kare ve dikdörtgen formlu iki tekne, bu iki teknenin kuzeyinde silindirik formlu farklı bir tekne daha yer alır. Mekân içerisinde yapılan düzenlemeler, bu alanın olasılıkla zeytinyağı veya şarap üretimi yapılan bir işlik olarak kullanıldığını göstermektedir. Aynı alan içerisinde devşirme olarak kullanılan bir sütun başlığı üzerinde Duodecim Scriptorum isimli oyuna ait mermer bir tabla bulunmaktadır.
PODYUMLU YAPI
Tripolis kent merkezine yakın bir alanda yer alan yapı; Hierapolis Caddesi’nin kuzeye doğru devamında 59 ile 74 metreleri arasında yer alır. Yapı; doğu-batı yönlü olarak içten içe 19.50 metre, kuzey güney yönlü 19.55 metre ölçülerindedir. Yapının podyumu; orta ölçekli moloz taşlar, mermer ve traverten parçalarıyla, pişmiş topraktan yapılmış taban tuğlalılarıyla, kesme traverten ve mermer blok parçalarının kireç harçla örülmesiyle zeminden 1.85 metre yükseltilmiş ve yapının ana unsurları bunun üzerine yapılmıştır. Hierapolis Caddesi Doğu Portiği’nin bittiği alanda, kuzeye doğru devam eden Hierapolis Caddesi’nin doğu bitişiğinde inşa edilen yapının girişi, yapının batı cephesinde yer alan ve beş basamaktan oluşan merdiven düzenlemesiyle sağlanmaktadır. Basamakların ve basamakların oturduğu alt yapının oldukça tahrip olduğu görülmektedir. Podyumlu Yapı’nın bazı zemin blokları üzerinde Θ, Ε, Ϲ, Α gibi taşçı ya da atölyeye ait harfler bulunmaktadır.
Yapının güney bitişiğinde doğu batı yönlü 7 oturma sırasından oluşan ve büyük bir kısmı günümüze sağlam kalabilmiş 14.30 m uzunluğunda oturma platformu yer alır, Oturma sıralarını oluşturan bloklar düzgün kesilmiş dörtgen traverten bloklarların birbiri üzerine bindirilmesiyle oluşturulmuştur. Platformu oluşturan basamak sıralarının ön yüzüne kazıma ile işlenmiş olasılıkla yapıldıkları atölyeye ait Α, Π gibi harfler ile blok ön yüzeylerinin aşınması nedeniyle tam olarak anlamlandırılamayan şekiller bulunmaktadır. Güney oturma basamaklarının simetriğinde, yapının kuzeyine inşa edilmiş ancak günümüze sadece çay ve moloz taşlarla yapılan alt yapısı kalabilmiş Podyumlu Yapı’nın kuzey oturma basamakları bulunur. Böylece yapının kuzey ve güneyinde 7 sıra oturma basamağından oluşan bir düzenlenmeye sahip olduğu anlaşılmıştır.
AGORA KUZEY PORTİK
Geç Roma Agorası’nın kuzey bölümünü 45 m uzunluğundaki üst üste 7 sıradan oluşan tribün oluşturur. Tribünün arkasında yaklaşık 5 m genişliğinde büyük bir kısmında onyx cinsi taştan yapılmış opus sectile zemin döşemesi kullanılan portik yer alır. Sütun başlıkları ile birlik 3.90 - 4.15 m yüksekliğe sahip portik sütunları, Attik-Ion kaide üzerine 2.5 m aralıklarla yerleştirilen ve genelde iki tamburdan oluşan beyaz renkli mermerden yapılmıştır. Portik sütunlarından büyük bir kısmı kazı çalışmaları sırasında güneye doğru yıkılmış halde bulunmuştur. Portiğin batı devamında daha sonraki dönemlerde yapılan değişik düzenlemelerle Bouleuterion’un kuzey duvarına da yaslandırılmış ‘L’ formu oluşturan dikdörtgen planlı iki yapının yerleştirilmesiyle işlik amaçlı kullanıldığı tespit edilmiştir.
AGORA KUZEY OTURMA PLATFORMU (TRİBÜN)
Kuzey Oturma Basamakları güney basamakları gibi doğu batı yönlü yerleştirilen 7 basamak sırasından oluşmaktadır. Ancak alttan üstte doğru 6 ve 7. basamak sıralarının üzerine geç dönemde yapılmış genişliği 2.75 m olan duvar örgüsü inşa edilmiştir. Böylece Kuzey Oturma Basamaklarının MS 4. yüzyıldaki düzenlemesi 7 basamak sırasından oluşurken, MS 5. yüzyılın başlarında basamak sırası 5’e düşürülerek geç dönem düzenlemesi olarak kullanılmaya devam etmiştir. Basamak ön yüzlerinde olasılıkla yapıldıkları atölyeye ait Α, Μ, Π, Ε gibi harfler kazıma ile işlenmiştir.
GÜNEY NEKROPOL
Tripolis Antik Kenti’nin yaklaşık 600 m güneyinde 3. Derece Sit Alanı dışında kum ocağı olarak kullanılan alanda 09.06.2015 tarihinde bir adet burgu yivli sütunlu lahit bulunmuştur. Daha önceki yıllarda gerçekleştirilen kazı ve yüzey araştırmalarında kentin doğu, batı ve kuzeyinde çeşitli mezar tiplerinden oluşan nekropol alanları tespit edilmiş olsa da, kentin güneyinde yer alan nekropolün varlığı söz konusu lahitin bulunmasıyla kesinlik kazanmıştır. Güney Nekropolü’nün ilk mezar buluntusu olan lahit, orta gözenekli gri/beyaz damarlı mermerden yapılmış olup 2 kısa kenarı ve 1 uzun kenarı üzerinde kabartma şeklinde yapılan figürler yer almaktadır. İki kısa cephesinin bir yüzünde Psykhe ve Eros betimlenirken diğer kısa yüzde ise Ganymedes ve Kharon betimlenmiştir. Figürlü olan uzun yüzde ise sırasıyla Hermes, Narkissos, Meleager, Herakles ve Thanatos betimlenmiştir. Diğer uzun kenarı ise kaba yonulu bırakılmış olup herhangi bir figür bulunmamaktadır. Lahit mezarın kapağı beşik çatı formunda olup köşe akroterlerinin birinde uzanır pozisyonda Eros betimlenirken diğer kısa kenarındaki akroterde ise Psykhe betimlenmiştir. Lahit, üzerindeki betimlemeler ve içerisindeki buluntular göz önüne alınarak MS 3. yüzyıla tarihlendirilmiştir.
KORUMA ve ONARIM ÇALIŞMALARI
HİERAPOLİS CADDESİ ve DOĞU PORTİĞİ
Hierapolis Caddesi’ndeki restorasyon çalışmaları Aydın Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 16.10.2015 tarih ve 4319 sayılı karar/izinleri doğrultusunda sürdürülmektedir. Hierapolis Caddesi Doğu Portiği üzerinde MS 5-6. yüzyıllara tarihlendirilen düzenlemeler ve mekânlar yer almaktadır. Güneyden kuzeye doğru açığa çıkartılan 3. mekanın kuzeydoğu iç köşesinde yer alan ağırlıklı olarak pişmiş topraktan yapılmış tuğlalar, traverten, mermer ve moloz taşlarla oluşturulan ocak düzenlemesinin yüzey temizliği yapılmıştır. Kemerli Yapı girişinde, Hierapolis Caddesi Doğu Portiği’ni batıda sınırlandıran sütun dizileri arasındaki geç dönem duvar örgüsünün derz araları temizlenmiş ve yıkılma riski oluşturan taşlar, orijinaline uygun harç malzemeyle sağlamlaştırılmıştır. Hierapolis Caddesi üzerinde heykeller için yapılmış payelerin restorasyonuna devam edilmiştir. Cadde üzerinde güney kuzey yönlü devam eden yazıtlı ve yazıtsız heykel kaidelerinin orijinal taşları; kum, hidrolik kireç, çamur kireçten hazırlanan orijinal harç ile oturduğu platform sağlamlaştırılmış ve paye üzerine konulmuştur.
AGORA BATI STOA
Aydın Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 26.12.2014 tarih ve 3444 sayılı kararıyla, Geç Roma Agorası Batı Stoa Restorasyonu 13.03.2015 tarihi itibariyle başlatılmıştır. Agora Batı Stoa’sında daha önceki yıllarda kazısı tamamlanan ve restorasyonu yapılan 17 sütun orijinal yerlerine yerleştirilmişti. Stoa üzerinde kazı çalışmalarının tamamlanmasıyla 18 ile 23. sütunların restorasyon çalışmaları başlatılmış, sütun ve sütunlara ait parçalar kazı çalışmaları sırasında buluntu durumlarına göre kaldırılarak Batı Stoa zemini üzerine prova çalışmalarının yapılması amacıyla taşınmıştır. Restorasyon ve konservasyon çalışmalarında kırık durumda bulunan başlıklara ait parçaların yüzey temizliği yapılmış, anastylosis esas alınarak birleştirilmesi için hazır hale getirilmiştir. Agora Batı Stoası’nın doğu kenarında yer alan sütunlardan cadde üzerine yıkılarak kırılmış ve çatlamış durumdaki tambur ve başlıklar, çizimleri yapılıp fotoğraflarla belgelendirilmesinin ardından vinç yardımı ile tasnif alanına taşınmıştır. Sütun kaidesi, tambur ve başlıklar üzerinde gerekli restorasyon uygulamaları yapıldıktan sonra anastylosis esas alınarak sütunlar orijinal yerlerine konulmuştur.
YÖNLENDİRME VE BİLGİLENDİRME TABELALARI
Denizli İl Kültür Turizm Müdürlüğü ve Tripolis Kazı Başkanlığı tarafından birlikte hazırlanan ve Güney Ege Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen, “Tripolis Antik Kenti Koruma ve Tanıtım” projesi 27.06.2015 tarihinde tamamlanmıştır. Bu proje kapsamında 2015 yılı içerisinde antik kente gelen 4500'den fazla yerli ve yabancı ziyaretçinin kent yapıları hakkında doğru bilgi edinebilmeleri için Türkçe ve İngilizce tanıtım kitapçığı hazırlanmıştır. Ayrıca ziyaretçilerin yönlendirilmesi ve yapılar hakkında bilgi edinebilmeleri amacıyla gezi güzergâhı üzerine ve kazısı tamamlanan yapıların uygun yerlerine Kültür Turizm Bakanlığı yönetmeliği doğrultusunda bilgi ve yönlendirme panoları yerleştirilmiştir.