HİERAPOLİS CADDESİ
Doğu-batı yönlü Sütunlu Cadde'yi, kuzey-güney yönünde dik kesen Hierapolis Caddesi, Sütunlu Cadde ile birlikte Erken Roma Dönemi'nde yapılmıştır. Kentin ana caddelerinden olup kent planlamacılığına uyarak inşa edilmiştir. Cadde üzerinde 8 traverten ayak bulunmaktadır (Figür 1). 4 Ayak, Hierapolis Caddesi ile Sütunlu Cadde’nin kesiştiği alana Roma Dönemi’nde inşa edilerek kent merkezine anıtsal bir giriş kazandırılmıştır. Diğer 4 ayak ise Podyumlu Yapı ve Latrina arasında kalan bölümdedir.
MS 4. yüzyıl sonu 5. yüzyıl başında şehrin etrafına inşa edilen sur duvarı caddenin ortasından geçmektedir. Sur duvarı üzerinde de kent merkezine girişi sağlayan 2.7 m genişliğinde kapı boşluğu yer alır. Sur duvarının kuzeyinde kalan kısımda cadde genişliği 9 m iken, sur duvarının güney kısmında 10.80 m dir. 2019 yılı kazı sezonunda yapılan çalışmalar ile birlikte Hierapolis Caddesi'nin güney kesitinden kuzey kesite kadar olan toplam uzunluğu yaklaşık 150 metreye ulaşmıştır. Güney Sur Duvarı'ndan kuzeydeki son kesite kadar olan bölüm ise 132 m olarak ölçülmüştür (Figür 2). Podyumlu Yapı'dan kuzeye doğru devam eden Hierapolis Caddesi'nin doğusunu portik sınırlandırırken, batısını Latrina yapısı ve Anıtsal Çeşme sınırlandırmaktadır. Bu yapılardan ve özellikle Anıtsal Çeşme platformunun geç dönem düzenlemeleri sebebiyle genişliğinin farklılık göstermesinden dolayı cadde genişliği 6.5 m ile 8.80 m arasında değişmektedir. Hierapolis Caddesi zemininin orta bölümüne yerleştirilen büyük ölçekli traverten blokların altından kanalizasyon hattı geçmektedir. Bu blokların doğu ve batısına yerleştirilen diğer zemin blokları ise küçük boyutlu ve düzensiz ölçülere sahiptir. Caddenin kanalizasyon hattının ilerlediği orta kısımlarının bazı bölümlerinde yer yer at arabası tekerlerinin zemin bloklarını aşındırdığı görülmektedir (Figür3).
Caddenin doğu kenarında, portiğin çatısını taşıyan sütunlardan 14 tanesi anastylosis esas alınarak ayağa kaldırılmıştır. Beyaz mermerden yapılan yivsiz sütunlar 2 tamburludur (Figür 4).
Hierapolis Caddesi, orijinalinde heykeller ile süslüdür (Figür 5). Caddede, MS 4 - 5. yüzyılda yapılan düzenlemeler ile caddenin doğu kenarındaki sütunların önünde yaklaşık 4.50 m arayla mermer payeler üzerinde yükselen heykeller yer almaktadır (Figür 6). Kent yöneticilerine (Magistrat) ait heykellerin bir kısmı kazı çalışmalarında ortaya çıkarılmış olup günümüzde Denizli Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.
Anıtsal Çeşme'nin doğusunda yapılan kazılar sırasında Hierapolis Caddesi'nin kuzeye doğru devamında yine güneyde görülen portiğin benzeri bir yapı düzenlemesi görülür. Bu portik güneyde bir ayak ile kuzeyde ise paye ile sonlandırılmıştır. Hierapolis Caddesi'nin doğusunu sınırlandıran portik, güney sur duvarının kuzey cephesinden kuzeye doğru 81 m ile 123 metreleri arasında konumlandırılmıştır.
Caddenin doğu kenarında küçük bir havuz bulunmaktadır. Portik doğusundaki bir yapıdan gelen suyun basıncını dengede tutmak için yapılmıştır. Böylece ani basınç değişikliğinde su, caddeye ve cadde portiğine zarar vermeden havuzun altındaki kanal ile cadde altında bulunan ana kanalizasyona tahliye edilmektedir.
Caddenin zemininde sur kapısından kuzeye doğru devam eden, şehre giriş çıkış yapan arabaların ahşap tekerleklerinin aşındırmasıyla oluşmuş kanallar vardır (Figür 7).
HİERAPOLİS CADDESİ DOĞU PORTİĞİ
Tripolis Antik Kenti merkezinde ana caddelerden biri olan Hierapolis Caddesi’nin doğusunda kuzey- güney yönlü uzanan Hierapolis Caddesi Doğu Portiği, Hierapolis Caddesi ile birlikte planlanarak inşa edilmiştir (Figür 1).
2015 yılı itibariyle portiğin kazı çalışmaları kuzeye doğru ilerletilerek Podyumlu Yapı’nın güney duvarına kadar toplam 54 metresi açılmıştır. Kazı çalışmaları yapılan bu alan içerisinde toplamda 4 mekân açığa çıkarılmıştır (Figür 2).
Hierapolis Caddesi Doğu Portiği MS 4-5 yüzyılda portik üzerinde yapılan yeni düzenlemeler ile kullanım amacı farklılaşmıştır. Portiğin kullanımı değişmiş olsa bile üst örtüsünün yapısı değişmeden benzer şekilde kullanılmaya devam etmiştir. Genel olarak üst örtüyü taşıyan ahşap bir konstrüksiyon bulunmaktadır. Bu konstrüksiyon üzerine çatı kiremidi kaplanarak dış etmenlerden korunmuşlardır. Üst örtünün doğu kısmı, Portik doğu duvarı üzerinde postament ve postamentli kaide üzerinde yerleştirilen tek parça onyx malzemeden yapılmış sütunların taşımasıyla sağlanırken, batıda Hierapolis Caddesi doğu duvarı üzerinde attik-ion sütun kaideleri üzerine yerleştirilmiş 2 tamburlu mermer sütunların üzerine bindirilmesiyle üst örtü tamamlanmıştır (Figür 3). Ayrıca Hierapolis Caddesi doğu Portiğinin doğusunda inşa edilmiş ve Kemerli Yapı’nın kuzey bitişiğinden başlayarak kuzeye doğru devam eden Tonozlu Yapılar bulunmaktadır. Tonozlu Yapıların girişleri portik doğu duvarı üzerinde açılan kapılar ile sağlanır. Ayrıca portik; doğu batı yönlü duvarlar ile mekânlara bölünmüştür (Figür 4).
Podyumlu Yapı kuzeyinde 2019 yılı kazı çalışmalarında yeni bir portik ile karşılaşılmıştır. Portiğin batısında stylobat üzerine yerleştirilmiş sütun sırası, doğusunda kesit içerisinde belirli aralıklarla batı cephesi görünen duvar hattı yer almaktadır. Portik zemini ise sıkıştırılmış topraktan yapılmıştır. Stylobat üzerinde toplamda 13 adet sütun kaidesi bulunmuş ve kuzeyde yer alan ikinci kaide haricinde diğerlerinin sütunları cadde ve portik üzerine devrilmiş şekilde açığa çıkarılmıştır (Figür 5).
Genel olarak yapıları çevreleyen duvarlar; çay taşı, düzensiz ve kırıklı traverten mermer parçaları, pişmiş topraktan yapılmış taban tuğla parçaları, geison, taç bloğu, sütun tamburları ve friz gibi devşirme malzemeler ile örülmüştür.