STRATONIKEIA

2010 YILI ÇALIŞMALARI

 Bilal SÖĞÜT

Bu yılki kazılar Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde, Kadıkulesi Tepesi, Yeldeğirmen Tepe, Bouleuterion, Tiyatro, Roma Hamamı-1 ve Selçuk Hamamı’nda yapılmıştır. Geç Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi yapılarının restorasyonu konusunda plan tespit ve rölöve çalışmalarına devam edilmiştir. Kuzey şehir kapısının 3D ayağa kaldırma çalışmaları tamamlanmıştır ve ziyaretçilerin iki giriş kapısı ve arasında bulunan çeşme anıtı ile devamındaki sütunlu caddeyi daha kolay anlamaları sağlanmıştır. Kent merkezinin yakın çevresinde bulunan antik yerleşmelerin tespiti ve bunların tarihsel süreci ile ilgili olarak ilk yüzey araştırmaları başlatılmış ve oldukça verimli sonuçlara ulaşılmıştır.

Daha önce bölgede yapılan çalışmalar kentteki erken yerleşim ile ilgili veriler sunmasına rağmen, Stratonikeia’da Erken Hellenistik Dönemde adının değiştirilmesi ile birlikte başlayan süreç ve sonrasındaki gelişmeler daha çok ön planda olmuştur. Oysa kentin Hellenistik Dönem öncesine ait süreci de özellikle üzerinde durulması gereken önemli bir konudur. Bu nedenle, diğer çalışmaların yanı sıra, Stratonikeia antik kentindeki Hellenistik Dönem öncesi yerleşim ile ilgili verilerin değerlendirilmesine de ağırlık verilmiştir.

Stratonikeia bouleuterionu kuzey antası iç kısmına Grekçe olarak yazılan ve yazıtına göre Menippos’un yaptığı anlaşılan takvim, kentin erken yerleşimi ile ilgili önemli yazılı kayıtlardan birisidir. Çünkü burada takvimin altında 1505 yılı yazılıdır. Menippos’un takvim yazıtı Augustus Döneminde  eklenmiş olmalıdır. Böylelikle Menippos’un aktarımına göre kentin MÖ 2. binyılın ortalarına kadar eskiye giden bir tarihî sürecinin olduğu ve buradaki yerleşimin o dönemde bilindiği anlaşılmaktadır. Bunların dışında Hitit kayıtlarında Karia Bölgesi’nin iç kesimlerinde bulunan bazı kentlerin yerleri ile ilgili  önerilerde  bulunulmuştur.  Burada  Idrias  (Stratonikeia)  adının  da Atriya olarak geçen yer olabileceği belirtilmiştir (Resim: 1). İsimlere bakıldığında yakın bir benzerliğin olduğu anlaşılmaktadır. Stratonikeia için arkeolojik ve tarihî kayıtlar isim benzerliğini destekler niteliktedir. Böylelikle şimdilik tam kesin olmamakla birlikte, Stratonikeia kentinin Hitit kayıtlarında geçen yerleşimlerden birisi olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca kent içi ve nekropolde ele geçirilen buluntuların en erkeni G. M. A. Hanfmann ve J. C. Waldbaum tarafından yayınlanmış olan Submiken Dönemine ait üzengi kulplu kap ve bunun ile aynı dönemden olduğu düşünülen diğer eserlerdir (Çizim: 1). Bu eserler 1967 veya 1968 yılında Müze Deposu memurlarından merhum Mehmet Karabulut tarafından tiyatronun önünde, Orhan Eskişar’ın tarlasında ele geçirilmiştir.

Submiken seramik buluntular kadar eski olmasa bile, kentteki Klâsik Dönem öncesi erken yerleşime ait önemli kalıntı gruplarından bir diğerini de Kadıkulesi Tepesi’nde görülen sur ve teras duvarları oluşturmaktadır (Resim: 2). Duvar örgü tipi olarak Stratonikeia’da bulunan Leleg tipi örneklerinin, duvar tekniği açısından Klâsik Dönem öncesine ait olduğu açıktır. Kızılağaç Karıncaören ve Gavur Avlusu çiftlik evlerinde Leleg tipi duvarlar dönemin mimari özelliğini verecek derecede iyi korunmuştur. Özellikle bu tiplerinin görüldüğü yerlerin tamamen yerel ve farklı bir mimarî olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Ayrıca Alazeytin’de bulunan yerleşim MÖ 8.-4. yy.lara tarihlenmiş ve Alazeytin Kalesi için MÖ 6. yy. önerilmiştir. Duvar örgü tipi konusunda daha kesin veriler sunan Gebe Kilise Tümülüsü ise MÖ 7. yy.a tarihlendirilmiştir.

Düzensiz kenarlı, kabarık yüzeyli, kaba yonulu dörtgen taşlardan örülen, derz boşluklarının yer yer küçük taşlarla doldurulduğu duvar örgüleri Karia Bölgesi içinde genellikle Leleg tipi duvarlar olarak değerlendirilmektedir. Bunlar genel bir ifadeyle Arkaik Dönem boyunca görülen yaygın bir duvar tipini oluşturmaktadır.

Klâsik Dönem içinde, 3600 m. uzunluğundaki sur duvarlarında görülen duvar örgüleri Klâsik Dönemin en çok sevilen örgü tipini oluşturmaktadır. Bu duvarlar Stratonikeia’nın ve içinde bulunduğu bölgenin en parlak zamanında yapılmış olmalıdır (Resim: 3). Böylelikle bu imar dönemi kesinlikle Hellenistik Dönem öncesine aittir. Halikarnassos başta olmak üzere Mydos ve Theangela gibi kentlerde görülen sur duvarlarının büyük bir çoğunluğu Klâsik Dönem içerisinde özellikle MÖ 4. yy.a tarihlendirilmiştir. Bunlardan özellikle Halikarnassos’un MÖ 4. yy. duvarlarında Stratonikeia ile yakın benzerlikler bulmak mümkündür. Tüm örnekler birlikte değerlendirildiğinde, bu duvarların MÖ 4. yy.ın tipik uygulamaları olduğu anlaşılmaktadır. Kentteki duvar kalıntılarının haricinde, Nekropolde ele geçirilen seramikler de Geç Geometrik Dönem yerleşiminin varlığını doğrulamaktadır (Çizim: 2). 

Böylelikle, Stratonikeia antik kentinin bulunduğu alanda MÖ 2. binyıldaki yerleşim büyük bir ihtimalle Atriya olarak bilinmekteydi. Kentte en ciddî imarlardan birisinin ise MÖ 8. ve 7. yy.larda olduğu anlaşılmaktadır. Daha sonra Klâsik Dönem içinde İdrias olarak bilinen kent özellikle Maussolos Döneminde ciddî bir imar geçirmiştir. Böylelikle Stratonikeia antik kentinin Hellenistik Dönem öncesinde, Hellenistik Dönemde olduğundan daha büyük bir öneme sahip olduğunu söylemek mümkündür.

1 Tiyatro Çalışmaları

Tiyatronun orkestrasındaki blokların çizim ve belgeleme işlemleri tamamlanıp vinç yardımıyla buluntu yerinden alınıp tasnif alanına taşındı. Orkestranın güneyinde beşinci kerkidesin oturma basamaklarının önündeki diozama üzerinde heykel kaidelerine ait blokların anastilosisleri yapıldı. Orkestrada yıkılmış şekliyle bulunan proedrialardan 13 tanesi düşüş yönüne ve profillerine bakılarak orijinal yerlerine konuldu.

Batı Parodos kısmında yapılan çalışmalarda kuzey-güney yönlü devam eden duvarın bir kısmı ortaya çıkarıldı. Güney yönde seviye indirme çalışmalarına devam edildikten sonra kuzey-güney yönlü devam eden pseudo izodomik duvara ait ortostat blokları görünür hâle getirildi. Çalışmalarla bir kısmı ortaya çıkarılan kuzey-güney yönlü duvar, dikey ortostat üzerine yatay duvar bloğu gelecek şekilde farklı ölçülerde de olsa aynı sırada dizilerek yükselmektedir. Duvar örgüsü düz kenarlı, düz yüzeyli, ince yonulu, dikdörtgen taşlardan pseudo izodomik olarak yapılmıştır. Duvarda yan yana gelecek olan blokları gösteren inşa işaretleri hâlâ üzerlerindedir. Benzer duvar örgüsünü, Lagina Hekate Kutsal Alanı Kuzey Stoa arka duvarlarında kısmen görmek mümkündür. Tek fark Kuzey Stoa arka duvarında ortastat bloklarının üzerine yatay bloklar, onun üzerine de bosajlı duvar blokları gelmektedir. Her iki duvarda da ortastat blokları üzerine gelen yatay blokların öne doğru çıkıntı yaparak cephe hareketliliği sağlanmıştır. Yine kent içinde benzer şekilde orthostat bloğu üzerine dışa doğru çıkıntı yapan yatay bloğu Kuzey Cadde’nin başlangıcında yer alan Augustus Dönemine tarihlenen Hierokles Heroon’unda da görmek mümkündür. Örnek verdiğimiz tüm yapıların Augustus Dönemine tarihlenmesi bu tip duvarların Stratonikeia ve çevresinde Geç Hellenistik- Erken İmparatorluk Döneminde sevilerek uygulandığını ortaya koymaktadır. Batı Parados’taki  kuzey-güney  yönlü  bu duvar, Geç Hellenistik Döneme tarihlenen tiyatronun orijinal duvarları olmalıdır.

Daha önceki ekipler tarafından alt cavea üzerindeki diazomanın bir kısmı açığa çıkarılmıştı. Bu yılki çalışmalarda, önceki yıllarda bir kısmı açılan diazoma batıya doğru kazılmaya devam edildi. Çalışmalarda diazoma duvarının büyük ölçüde sağlam olduğu görüldü. Diazomanın mermer döşemesinde ve derzlerinde deprem sonucu kaymalar tespit edildi. Diazoma 2.35 m. genişliğe sahip olup güney yan yüzleri iç bükey profilli bloklarla sınırlandırılmış, kuzeyinde ise diazoma duvarı devam etmektedir. Diazomada yapılan çalışmalarda 21.20 m. uzunluğunda alan açılabilmiştir. Açılan alanda diazomadan üst cavea kısmına geçişi sağlayan duvarın ölçülebilen en yüksek yeri 2.50 metredir (Resim: 5). Diazoma duvarı, pseudo izodomik teknikle düz kenarlı düz yüzeyli ince yonulu dikdörtgen ve kare taşlardan yapılmıştır. Duvar bloklarında 1 cm. genişlikte çerçeve oluşturulmuştur. Genel olarak diazoma duvarı iyi korunmuş durumdadır. Aynı örgü, Batı Parodos duvarında da görülmektedir. Diazomadan üst cavea kısmına geçiş, tek taraflı merdiven basamakları ile sağlanmaktadır. Bugüne kadar açılan kısımda iki merdivenli geçiş tespit edilmiştir. Geçişlerin yeri alt caveada batıdan doğuya doğru 3. ile 4. kerkidesi ayıran merdiven basamağı hizasında, yine 4. ile 5. kerkidesi ayıran merdiven basamağı hizasında tespit edilmiştir.

Daha önce Doğu Parados kısmında sondaj çalışmaları yapılmıştı. Kısa süreli gerçekleştirilen kazı çalışmalarında yapılan sondajla, podyum duvarı ile Doğu Parodos girişini oluşturan merdiven basamaklarının bir kısmı açığa çıkarılabildi. Doğu Parodosu oluşturan ve kuzey-güney yönlü uzanan duvarın doğu tarafının bir anta ile sonlandığı bellidir. Bir kısmı kazılmış olan basamakların orijinal olup olmadığını anlamak ve basamak uzunluklarını belirlemek için aynı sondajda genişletme çalışmaları yapılmıştır. Ancak alanın eğimli olması ve deprem sonucu duvarlardan düşen büyük bloklarla karşılaşılması nedeniyle kazı çalışmaları vinç alana sokulamadığı için durdurulmuştur. Daha önce yedi tane basamağın bir kısmı görünürken bu yılki kısa süreli çalışmamızda 11 basamağın sınırları belirlendi. Basamak blokları üzerinde aynı sırada yan yana gelen blokları işaretlemek için Grekçe harfler kullanılmıştır. Basamakların orijinal olduğu, anta ile sonlanan doğu duvarın dördüncü basamak seviyesinde basamağın nereye yerleştirileceğini belirten profilden anlaşılmaktadır. Doğu Parodos'taki merdivenin üzerinde doğu-batı doğrultulu bir teras düzenlemesi olduğunu gösteren duvar izlerine rastlanmış ve ufak çaplıda olsa burada çalışma gerçekleştirilmiştir. Batıdan doğuya doğru yaklaşık olarak 25.45 m. uzunluğunda olduğu ölçülen duvarın 8 m. açılarak duvarın batı tarafta köşe yaparak 5.25 m. kuzeye kadar takip edilebilmiştir. Duvar toprak seviyesinden 2 m. yüksekliğindedir. Dikdörtgen blokların hepsi aynı tip olup sadece yükseklikleri farklıdır. Duvar blokları düz kenarlı, düz yüzeyli, ince yonulu, dikdörtgen taşlar ile örülü olup, kenarları 1 cm. kalınlığında bant süslü ve pseudo izodomik teknikle yapılmıştır.

Sonuç olarak tiyatroya Batı Parodos kısmından girilerek başlatılan kazı çalışmaları üst diazoma, Doğu  Parodos kısımlarında  yapılmıştır. Doğu ve Batı Parodos’ların tamamı olmasa da bir kısmının açılabilmiş olması bugüne kadar çok az şey söylenen parodoslar ile ilgili yeni bulguların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Öncelikle her iki parodosun kuzey-güney yönlü sahne kısmına doğru dik çıkan iki duvar düzenlemesi olduğu görülmüştür. Doğuda Parodosa merdivenlerle çıkılırken, Batı Parodos’ta merdiven düzenlemesinin izi yoktur ve kemerli bir giriş olduğunu gösteren blok bulunmuştur. Bu yıl üst diozamada yapılan çalışmalarda kazı doğudan batıya doğru yapılıp toplamda 31 m.lik kısmı açığa çıkarılmıştır. Diazomadan üst cavea kısmına geçişlerin ikisi belirlenmiş ve bu merdivenlerin diazomaya paralel olarak yapıldığı anlaşılmıştır.