1 - KARAAĞAÇ BABA TÜRBESİ:
Acıpayam İlçesi'nin Kumavşarı Kasabası içinde, Ortaokul mevkiindeki sokak içindedir. Hiçbir bina özelliği olmayan çok basit bir yapıdır. Bakım ve onarımı ile Osman UĞUR'un ilgilendiği ifade edilen Türbe, briketle çevrili, sıvasız, oldukça bakımsız, dört köşeli, ahşap çatılı, kiremit örtülüdür. Türbe içindeki kabir briketle çevrilmiş, çukur içinde adeta harabe durumundadır. Daha önceleri kubbeli, mimari özelliğe sahip bir türbe iken bakımsızlıktan yıkılarak şimdiki durumuna getirilmiştir. Kitabesi yoktur. Sonradan Kumavşarı Belediyesi'nce yeniden yaptırılmıştır.
Acıpayam İlçesine adını veren(Garbi Karaağaç) Karaağaç baba, Avşar Oymağı'na mensup olup, zamanında Germiyanoğulları ile birçok defalar savaşmış, Avşar Oymağı'nın buraya konan ilk uç beyidir. Acıpayam Ovası'ndaki köylerin oluşmasına ve Türkleşmesine sebep olmuştur.
Ölümü H. 728/M. 1327 tarihidir. Karahöyükavşarı köyünde medfun Süleyman Sarızeybek ile Yeşilyuva Kasabası, Elmadağı'nda medfun Işık Süleyman'la yakın akrabadırlar. Bugün dillerden düşmeyen ve kendi dalında Türkiye de tek düzenle çalınan "Avşar Beyleri" türküsü Karaağaç Baba'nın Germiyanoğulları ile yaptığı savaşlarda yaratılan kahramanlıkları dile getirir.
Adını sevdiğim Avşar Beyleri,
Size de vezirlik yakışıp duru,
Topla dizgini, tanı kendini,
Karşıda Germiyanlar bakışıp duru.
Rivayetler: "Ak sakallı, sarıklı, sırtında cübbe ile" aşikar ve rüyalarda köy halkından bazı kişilere göründüğü, "sana cenneti göstereyim mi" dediği, "Göster" denilmesi üzerine "Gözlerini yum" dediği, hayli yol aldıktan sonra "Aç gözlerini" deyip de gözlerini açan kişinin her tarafın yemyeşil, güllük, bahçelik, çok güzel bir yer olduğunu gördüğü, türbesine girerken kapısında görüldüğü, mezarın başına su dolu bir testi konulduğu, bu suyun bir iki gün içinde boşaldığı, bu nedenle devamlı testilerde su bulundurulduğu rivayet edilmektedir.
2 - SÜLEYMAN SARIZEYBEK TÜRBESİ:
Karahöyükavşarı köyü İtik(Iscak) Tepesinde, eski mezarlık içinde, köye 300 metre uzaklıktadır. Türbe, dört köşe, taş çağıl şeklinde örülmüş, üstü kiremit örtülü, penceresi bulunmayan basit kapılı bir yapıdır.
Bakımsız, sergisiz, sıvasız olup, bina özelliği yoktur. Türbe içinde bulunan üç mezardan birisinin Süleyman Sarızeybek'e, diğerinin eşine, sonuncusunun ise kızına ait olduğu bilinmektedir. Mezar uzunluğu 2,25 metredir.
Türbe vasfı kaybolmak üzeredir Kitabesi yoktur. "Zühtü" adıyla da anılmaktadır. H. 745/M. 1345-6 Gölhisar Sultanı Mehmet Çelebi'nin emri ile Germiyanoğullarına karşı harekete geçen Karadağ Baba'nın uç beylerinden olduğu, Avşar Oymağı'na mensup olup, Karahöyükavşarı köyünün kurucularından olması nedeniyle köye isminin bu nedenle verildiği, Elmadağı'nda medfun "Işık Süleyman" ile akraba olup, Karaağaç Baba sülalesinden olduğu ve çevrede ilk emniyet teşkilatının "İleri Karakol" kurucusudur. Acıpayam Ovası'nın fethinde Karaağaç Baba ile birlikte bulunmuş ve uç beyliği görevini yapmıştır. Türbe binası daha sonraki yıllarda yaptırılmıştır.
3 - BEYAZID HAN TÜRBESİ:
Yeşiyuva Kasabasının, Yaka Mahallesi, Kavcarlar Sokağındadır. Dört duvar arasında, dört köşeli, duvarları taş yapılı, havuzvari, mimari özelliği bulunmayan, üstü tamamen açık, tek kapılı ve odalı, penceresiz bir yapıdır. Üstü kubbeli iken bakımsızlıktan zamanla yıkılarak bugünkü haline gelen türbe H. 1105/M. 1693 tarihinde Hacı Osman Zade Halil tarafından tamir ettirilmiştir.
Etrafı bahçe duvarı ile çevrili türbe binasının dışında türbenin M1693 yılında tamirini yaptıran Hacı Osman Zade Halil'in mezarı vardır. Türbe içinde bir adet Beyazıd Han'a ait betonla yapılmış kabir ve baş ucunda erk ağacı bulunur. Bakımsız kendi haline terk edilmiş bir türbe durumundadır.
Beyazıd Han'a ait bir kitabeye rastlanmamıştır. Ancak türbenin giriş kapısı üzerine 15x40 cm ebadında mermer üzerine karışık bir tarzda hak edilmiş üç satırlık Osmanlıca bir tamir kitabesi bulunmaktadır. Türbenin M.1693-4 yılında kasaba halkından Hacı Osman Zade Halil tarafından tamir ettirildiği bildirilmektedir.
Kitabe aynen şöyledir:
"Ne belürsüz olmuş idi. Beyazıd'ın türbesi,namu nişanı kalmamıştı, belürsüzdü tekkesi, tamirine şaro etti Hacı Osman Zade Halil, nasip ede ona Allah cenneti me'va.H.1105/M.1693-4
Beyazıd Han, Selçuklu uç beylerindendir. Semerkandi Baba ile emirlerine verilen birliklerle Elmadağını geçerek"Kayser Kalesi'nin(Yeşilyuva Kalesi) dışındaki Başalan, Adatepe, Kazlaryakası ve Kale etrafında toplanmış bulunan Bizans ordusu ile yaptıkları savaşlar sonucunda kaleyi zapteden, bu toprakların fethini, Türkleşmesini sağlayan ve bu uğurda şehit olan kişidirler. Şehit olduğu yerde anısına türbe yaptırılmıştır. Her iki uç beyinin kesin olarak doğum ve ölüm tarihleri belli değilse de M. 1100 yılı başlarında şehit oldukları kuvvetle muhtemeldir.
4 - OĞUZ DEDE TÜRBESİ:
Acıpayam İlçesi'nin Oğuz köyü içinde, İzzet HÖL'ün evinin bahçesinin kenarındadır. Kerpiç yapılı, dört köşe, ahşap, kiremit örtülü, tamamen harap olmak üzere, oldukça basit ve bakımsız bir binadır. Şu anda türbenin bakımını üstlenen ve tamiratını yaptıracak bir kimsenin bulunmaması nedeniyle türbe kaybolmak üzeredir. Üstü ve iki duvarı tamamen yıkılmıştır. Tek odalı türbedeki mezar ise bazı nedenlerle tahrip edilmiş olduğundan belirsiz durumdadır. Herhangi bir sergisi ve kitabesi yoktur. "Oğuz Baba"nın isminden de anlaşılacağı üzere Oğuz Türklerindendir.
Köyün ismi Oğuz Baba dan kaynaklanmaktadır. Yakınındaki Alaattin kasabasında türbesinde medfun "Alaaddin Han"ın (Taşkın Dede) Oğuz Oymağı'nın önderlerinden olması nedeniyle Oğuz Baba ile çok yakın bir ilişki içinde oldukları söylenir. Doğum ve ölüm tarihleri tespit edilememiştir.
5 - ALAADDİN HAN(TAŞKIN DEDE) TÜRBESİ:
Acıpayam İlçesi'nin Alaattin kasabasında "Taşkın Mevkii"nde tepe yamacında ve Ömer Acımaz'a ait tarla içindedir.
Dört köşeli, ahşap çatılı, kiremit örtülü, mimari özelliği olmayan, duvarları harçla taş yapılı, sıvasız, bakımlı bir binadır. Şimdiki halindeki türbe binası "Kaykılar'ın Mustafa" tarafından 1974 yılında yaptırılmıştır. Daha önceleri yuvarlak ve kubbeli, üzeri sac kaplama ve tamamen Selçuklu mimari tarzında imiş, tek ahşap kapılı, tek pencerelidir. Hasır, kilim sergileri, kadın örtü giyecekleri bulunur. Kitabesi yoktur.
Kasaba ve çevre halkınca "Taşkın Dede" olarak bilinen Alaaddin Han, Horasan Türkleri'nden olup, kasabanın kurucularındandır. Kendisi, eşi ve iki çocuğunun bu çevrede yapılan savaşlarda (M.1200 yıllarda) şehit oldukları, Anadolu Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat'ın sülalesinden olması nedeniyle bu isimle tanındığı ve kasabanın adının da buradan geldiği bilinmektedir.
6 - TEKKE DEDESİ TÜRBESİ:
İlçemize bağlı Yassıhöyük kasabasının "Höyük" mevkiinde, kasaba çıkışında ve yol üstündedir. Beşik örtülü, üstü kiremit örtülü, taş yapılı, sıvasız, bakımsız, mimari özelliği bulunmayan küçük, basit bir yapıdır. Türbe içindeki kabirin uzunluğu 2,5 metre olup, mezarın bazı kısımları kazılmıştır.
Türbesinde yatan "Tekke Dedesi"nin 1200 M. yılı başlarında Acıpayam topraklarının fethine katıldığı, yapılan savaşlarda şehit olduğu, Horasan Erenleri'nden olduğu rivayet edilmekte ise de kimliği hakkında geniş bilgi alınamamıştır. Kitabesi yoktur.
7 - MEHMET EMİN DEDE TÜRBESİ:
Acıpayam ilçesi'nin Bademli köyünde, Hasan Hüseyin Tekin'in tarlası içerisindedir. Dört köşeli, ahşap, beşik örtülü, üzeri kiremit örtülü, taş duvarlı, bakımlı, sergili, duvarları çamur sıvalı, mimari özelliği olmayan basit bir binadır. Etrafı tel örgü ile çevrili türbe içinde, kadın baş örtüleri, bez parçaları, hasır, giyim gereçleri dikkat çeker.1000 m2'lik bahçesi içinde yaşlı çalı ağaçları bulunan türbenin köy muhtarlığınca yaptırıldığı bilinir. Kitabesi yoktur.
Türbesi içinde 3 metre boyundaki mezarında yatan medfun zaatın savaş şehidi olduğu bilinmesine rağmen yeterli bilgi edinilememiştir.
8 - ÖMER DEDE TÜRBESİ:
İlçemizin, Yeşildere kasabası, Karkın mahallesi, Bekir Aslan'ın tarlası içinde ve yol üstündedir.Taş yapılı, üzeri kiremit örtülü, çatısı ahşap, bakımsız, sergisiz, bina özelliği olmayan basit bir yapıdır. Mezar çamur yapılı olup, harap olmak üzeredir. Kitabesi yoktur.
Kimliği hakkında bilgi edinilememiştir.
9 - GENÇ BABA TÜRBESİ:
Acıpayam İlçesi'nin Yazır kasabası içindedir. Beton örtülü, kısmen bakımlı, taş yapılı, Selçuklu Mimari tarzında silindirik kubbeli bir binadır. Bakım ve onarımı ile kasaba halkından "Cinaliler" ilgilenmektedir.
Asıl adı ve kimliği hakkında yeterli bilgi edinilememiştir. "Genç Baba"nın kasaba halkından "Cinaliler" sülalesinden olduğu, vakfiye sahibi, iyiliksever, güzel ahlaklı ve hayırsever bir kişiliktir.
10 - ABDİL DEDE TÜRBESİ:
Acıpayam İlçesi'nin Darıveren Kasabasında, kasaba dışında "Kelp Öldüğü" mevkiindedir. Briket yapılı, üstü düz hasır betonlu, dikdörtgen şeklinde, bakımsız, sergisiz, mimari özelliği bulunmayan bir binadır. İçindeki mezar beton yapılı normal bir kabir durumunda iken tahrip edilmiştir. Penceresi yoktur, tek odalı ve ahşap kapılıdır.
Herhangi bir kitabesine rastlanmayan "Abdil Dede"nin 1890 yılında öldüğü, ehli takva, dürüst bir kişi olduğu, kasabadaki "Abailler" sülalesinden, bulunduğu kasabanın kurucularından olduğu söylenir. Türbe binasını Hatice Meydan yaptırmıştır. 1071'de Sultan Alparslan'ın Malazgirt Zaferi' nden sonra, Anadolu'da İslamiyeti yayan derviş gazilerindendir. Avşar Ovası'nda Bizanslılarla yapılan savaşlarda gösterdiği kahramanlık ve kerametleri halk arasında söylenegelmektedir.
11 - GÜMÜŞ DEDE TÜRBESİ:
Acıpayam İlçesi'nin Gümüş köyünde, Tekeli Abdullah'ın evinin bahçesindedir. "Hacı Nalbant Tekkesi" adıyla da anılmaktadır.
Hasır betonla örtülü, dört köşe, taş duvarlı, bakımlı ve sergili, mimari özelliği olmayan binadır. Duvarları sıvalı, tek pencereli, içinde betonla yapılmış normal mezar bulunur. Kitabesi yoktur.
Baş mezar taşında "Meçhul mefta ruhuna fatiha" yazılı olup, bu yazı 1973 yılında ve türbenin yapımı sırasında yazılmıştır.
12 - BEDİRHAN TÜRBESİ:
İlçemizin Bedirbey köyü "Erenler Tepesi"üzerindedir. Asfalt yoldan yaya olarak tepeye çıkılır.
Beton yapılı, büyük bir mezar görünümündedir. Gerçek türbe binası görünümü yoktur. Bakımlı bir mezar halinde, toprak seviyesinden 1 metre yükseklikte, üstü açıktır. Etrafı düz alan olup, palamut ağaçları içinde tepenin hakim noktasındadır.
Mezar taşında mermer üzerine "Allah Bakidir. Bedir dede ruhuna fatiha" yazılıdır. Bedirbey köyüne adını veren "Bedirhan" bu yöreye Horasan'dan gelen Oğuz Türkleri'nden ve Oğuz Oymak Beyleri'ndendir.
13-KAMİL DEDE TÜRBESİ:
Acıpayam İlçesi'nin Sırçalık köyü mezarlığı içindedir.
Bina toprak yüzeyinden 50 cm kadar yükseklikte, tuğla ile çevrili, üstü ahşap çatı, dört köşe, konik kiremit örtülü, bakımsız, sergisiz, mezarı betonlaşmış bir yapıdır. Bina özelliği yoktur. Mezarın zamanla üç defa yapılıp, çatladığı söylenir. Çatı altlarına iç giyim eşyaları, kadın örtüleri, bez parçaları, hayvan kılları bağlanmış olup, tek odalı ve kitabesizdir.
Kamil Dede'nin Oğuz Türklerinden ve Yörüklerden olduğu, Obanın şimdiki yerin yakınına yerleşmesinden sonra, Oba ahalisinin sancağını köyün halen bulunduğu yere dikmesi, köyün kurucularından ve ermiş bir kişi olduğu belirtilmektedir.
14-ARAP ALİ DEDE TÜRBESİ:
Acıpayam İlçesi, Alaattin kasabasında, çay kenarında ve yol üzerindedir.
Tek odalı, dört köşeli, briket yapılı, kiremit örtülü, duvarları sıvasız, sergisiz, normal bakımlı bir binadır. Mimari özelliği ve kitabesi yoktur.
Hakkında bilgi edinilemeyen "Arap Ali Dede"nin Yörüklerden, ermiş bir kişi olduğu söylenir.