ARONYA YETİŞTİRİCİLİĞİ
Bilimsel ismi Aronia melanocarpa olan Aronia (Aronya), gülgiller familyasında yer alır ve anavatanı Kuzey Amerika olarak bilinir. Kuzey Amerika’nın ardından 1900'lü yılların başlarında Rusya'ya ve Doğu Avrupa ülkelerine dağılan meyve, ülkemizde 2012 yılından bu yana yetiştiriliyor.
Aronya, üzümsü bir meyve olup, odunsu çok yıllık çalı formunda bir bitkidir ve boyu 2-2.5 metreye kadar ulaşabilmektedir. Yapraklanma baharda başlar, çiçeklenme genellikle Nisan-Mayıs ayında olur, bu nedenle ilkbahar geç donlarından zarar görmez. Çiçeklenme yaklaşık on gün sürmektedir ve çiçekleri beyaz renktedir. Meyveler Ağustos sonu ile Eylül ortalarında hasada gelmektedir. 4-6 hafta meyveler bozulmadan bitki üzerinde kalabilmektedir. Yapraklar sonbaharda kızıl renge bürünerek görsel bir şölen oluşturur ve kışa gelindiğinde yapraklarını döker. Kendine verimlidir, tozlayıcıya ihtiyaç duymaz.
Aronya, güçlü kökleri ve farklı toprak türlerine uyum göstermesi ile hızla gelişerek 2-3 yıl içinde ürün vermeye başlar. Estetik bir görüntüye sahip yaprakları sayesinde süs bitkisi olarak da kullanılmaktadırlar. Meyvesi ise mor menekşe – siyah tonlarında olup, buruk bir tada sahiptir. Meyvesi çok yüksek miktarda antosiyanin ve flovanoidler içermektedir. Aynı zamanda antioksidanlar, fenoller, mineraller ve vitaminler yönünden de zengindir. İçerdiği bu kimyasalların kalp hastalıkları ve kanseri önleme potansiyeli olduğu bilinmektedir. Aronya geniş bir iklim kuşağı ve toprak şartlarına adapte olabilmesi, zengin içeriği ile insan sağlığına ve beslenmesine katkısı nedeni ile “Süper Meyve” veya Güç Meyvesi” olarak çeşitli isimlerle adlandırılmaktadır.
İklim İstekleri
Aronya, sert iklim koşullarına karşı oldukça dayanıklı bir bitki türüdür. Kışın sert geçtiği bölgelerde -30° C sıcaklığa kadar zararlanmadan yetişebilir ve şehir içinde yer alan bahçelerde kirliliğe karşı oldukça dayanıklı, güçlü bir bitkidir. Bol güneş alan ve yarı gölge arazilerde yetiştirildiğinde oldukça iyi sonuçlar elde edilebilir. Bitkilerin çiçeklenmesi için soğuklama ihtiyacı 800-1000 saattir. Geç çiçeklenmesinden dolayı ilkbahar donlarından zarar görmez. Farklı iklim ve toprak şartlarına adaptasyonu iyidir.
Toprak İstekleri
Aronya oldukça farklı toprak yapılarına uyum sağlayabilir. Ancak kalkerli topraklarda yetiştiriciliği sınırlıdır. Toprağın çok kuru olduğu bölgelerde de genellikle bitkilerde demir eksikliği nedeniyle yaprakların sarardığı gözlenir. Tamamen güneş alan yerlerde ve iyi drenajlı topraklarda, optimum 6-6.5 toprak pH'sında yetişir, fakat 6-7.5 toprak pH'sını da tolere edebilir.
Toprak Hazırlığı
Aronya bahçesi kurulacak yerde dikimden 6 ay önce çiftlik gübresi (3 ton/da) toprağa karıştırılarak toprağın organik madde kapsamı iyileştirilebilir. İlkbaharda dikimden önce kompoze gübre analiz sonucuna göre verilerek toprağa ince sürüm yapılır. İlkbaharda (Nisan) amonyum sülfat 30 kg/da verilmelidir. Aronya için yıllık gereken besin maddesi miktarı dekara 5 kg azot, 4.5 kg fosfor ve 10 kg potasyumdur.
Çoğaltma
Aronya, tozlaşmaya ihtiyaç duymayan kendine döllenen bir bitkidir. Kendi çekirdeklerinden dahi üretimi yapılabilir. Ancak tohum ile çoğaltmada meyvelerde genetik açılma olduğundan önerilmemektedir. Tohumla çoğaltmanın dışında çelik, doku kültürü, dip sürgünü ile çoğaltılabilmektedir.
Mayıs sonu Haziran başında alınan yeşil veya yarı odun çelikler, perlit, kokos, torf vb. ortamlarda köklendirilir. Doku kültürü ile hızlı klonal üretime de iyi cevap vermektedir.
Aronya’nın gayesine göre değişebilen farklı dikim aralıkları bulunmasına karşın genel olarak kabul edilen dikim aralığı 0.6 m X 4 m’dir. Ancak geniş arazilerde 3 x 1.5 m aralıklı sıralara dikilmelidir.
Bahçe Tesisi
Aronya arazi koşullarına ve yetiştiricilik amacına göre farklı dikim aralıklarında bahçe tesis edilebilir. Küçük bahçelerde dikim aralığı 1.0x2.0 m olabilir. Ticari olarak büyük alanlarda bahçeler kurulacak ise dikim mesafesi 0.6x4 m veya 1.5x3 m olmalıdır. Dikim sırasında kök boğazının 2-3 cm toprağa gömülmesi dip sürgünü oluşturma açısından oldukça önemlidir.
Aronya fidanları 1 yaşlı, erken ilkbahar, Mart-Nisan aylarında dikimi önerilir. Fakat doku kültürü ile çoğaltılmış, 15-20 cm uzunluğunda, odunlaşmamış, sebze fidesi kalınlığındaki Aronya fidelerinin Nisan ayı sonu ve Mayıs ayı başlarında dikilmesi daha uygundur.
Gelişim Hızı ve Meyve Verme Zamanı
Aronyanın kök sistemi çok güçlüdür her türlü toprak koşuluna uyum sağlar; çoğu meyvenin dikiminin imkânsız olduğu arazilerde bile aronya dikimi yapılabilir.
Aronya dallanmasında en hızlı büyüme Nisan-Haziran arasında oluşur. Sonra büyüme hızı düşer ve sonbaharda genellikle eylül ayında tekrar yükselir.
Gelişim hızı yavaş olup dikildikten 2-3 yıl içerisinde ürün vermeye başlayacaktır.
Kültürel İşlemler
Sulama: Aronya yetiştiriciliğinde toprağın tercihen sürekli nemli kalması istenmekle birlikte toprağın iyi drene edilmiş olması gerekmektedir. Bu nedenle yağışların yetersiz olduğu bölgelerde toprak nemi baz alınarak uygun sulama yapılmalıdır. Yıllık 600-800 milimetre suya ihtiyaç duyar. Sulama damlama sulama şeklinde yapılmalı ve bitkinin uzun süre susuz kalmamasına özen gösterilmelidir. Meyve tutumundan hasat sonuna kadar düzenli şekilde sulama yapılmalıdır. Meyve kalitesi açısından bu şarttır. Aksi takdirde meyveler küçük ve kalitesi düşük olacaktır.
Budama: Genellikle dikimden sonraki 5 yılda budamaya ihtiyaç göstermez. Öncelikle kurumuş ve hastalıklı dallar kesilerek hafif bir budama yapılmalıdır.
Yabancı Otla Mücadele: Yabancı ot mücadelesi için sıra üzerleri ilkbaharda çapalanır. Sıra aralarında ilkbaharda toprak işleme yapılır. Yaz aylarında da toprak sık sık kabartılmalı, sonbaharda derin bir sürüm daha yapılmalıdır. Yabancı ot mücadelesi sırasında köklerin yüzlek olması nedeni ile derin toprak işlemesi yapılmamalı, yüzlek işleme yapılmalıdır. Bitki kökleri zarar görebilir ve bitki gelişimi geri kalır.
Aronya Yetiştiriciliğinde Görülen Başlıca Hastalıklar
Ateş yanıklığı / Erwinia amylovora
Kök Uru / Agrobacterium tumefaciens
Külleme / Podosphaera spp.
Ayva Pası ( Sedir Elma Pası ) / Gymnosporangium spp.
Yaprak yanıklığı / Diplocarpon maculatum
Aronya Yetiştiriciliğinde Görülen Başlıca Zararlılar
Yaprakbitleri (Afidler )
Metcalfa pruinosa (Türkçe ismi henüz tanımlanmamıştır)
Cherry Meyve Kurdu / Grapholita packardi
Amerikan Beyaz Kelebeği / Hyphantria cunea
Kiraz sineği / Rhagoletis cerasi
Aronya Hasadı
Bitkinin meyveleri ağustos ayında olgunlaşmakta ve meyveler uzun süre bitki üzerinde kalabilmektedir. Hasat elle ve makine ile yapılabilir. Eylül ayının ilk yarısında meyveler hasat edilebilir ve hasat yaklaşık bir ay devam edebilir.. Elle salkım şeklinde hasat edilen meyveler +4°C'de 2 ay bozulmadan muhafaza edilebilir. Bitki verime 2–3 yaşından itibaren başlamaktadır. Tam verim çağına 5 yaşında ulaşır. 5 yaşından sonra bitki başına verim 5-15 kg’dır.
Aronya Meyvesi Nasıl Tüketilir?
Doğal şifa meyvesi ve koruyucu meyve olarak isimlendirilen Aronya’nın antioksidan özelliğinden yararlanmak için önerilen maksimum tüketim değeri günlük 200 ml olarak sınırlandırılmıştır. Tüketim kuru meyve olarak yapılacaksa meyveler öncelikle 41-42°C’de kurutulur ve günlük 40 gram tüketim yeterli olmaktadır. Eski dönemlerde yapraklarından çay yapıldığı bilinmektedir.
İşleme ve Değerlendirme
Aronya hem gıda sanayiinde hem de eczacılıkta kullanılmaktadır. Ayrıca taze ve kuru meyve olarak da değerlendirilmektedir. Meyve suyu, çay, sos, reçel, dondurma gibi farklı şekillerde değerlendirilmektedir. Ayrıca besinlerin renklendirilmesinde ve besin takviyesi olarak da kullanılmaktadır.
Aronya Meyvesinin Faydaları Nelerdir?
Halk arasında kanserle mücadelede etkili bir yeri olduğu düşünülen Aronya, vücudumuzdaki hücrelerin yenilenmesini sağlamaktadır.
Yapılan çalışmalar ile içerisindeki antioksidan miktarının çilek, nar ve goji meyvesinde bulunan antioksidan miktarının 4 katı olduğu ortaya çıkmıştır. Böylelikle Aronya meyvesinin gerçek bir vitamin ve mineral kaynağı olduğu ortaya konulmuştur. Aronya, içeriğinde B12 ve D vitamini dışındaki tüm vitaminleri barındırmaktadır.
Kötü kolesterolü önler.
Kalp krizi riskini azaltır.
Bağışıklık sistemini güçlendirici etkiye sahiptir.
Karaciğer fonksiyonlarının düzenlenmesine yardımcı olur.
Özellikle diyabet hastalarında kan şekerinin dengelenmesini sağlar.
Gastrit kaynaklı mide duvarı hasarlarının tedavisinde kullanılır.
Aronya Meyvesinin Besin Değerleri (100 g için) Nelerdir?
İçerdiği Vitaminler
Vitamin C : 13.7 – 27 mg
Vitamin B1 : 18 μg
Vitamin B2 : 20 μg
Vitamin B3 : 300 μg
Vitamin B5 : 279 μg
Vitamin B6 : 28 μg
Vitamin K : 24.2 μg
Folat : 20 μg
Tokoferoller : 1.71 mg
İçerdiği Mineraller
Sodyum : 2.6 mg
Potasyum : 218 mg
Kalsiyum : 32.2 mg
Magnezyum : 16.2 mg
Demir : 0.93 mg
Çinko : 0.15 mg